„Myśli nowoczesnego endeka”, czyli: musimy orać

Po kilku latach znów na rynku pojawiła się publicystyczna książka Rafała Ziemkiewicza. Po „Polactwie”, „Michnikowszczyznie. Zapisie choroby” i „Czasie wrzeszczących staruszków”, przyszedł czas na „Myśli nowoczesnego endeka”.

Na książkę tę czekało wielu, bo autor jest marką samą w sobie, publicystą szanowanym na prawicy, jak mało kto. Publicystyka Ziemkiewicza interesuje zarówno „pisowców” spod znaku „Gazety Polskiej”, wolnościowców (kolibrów, upeerowców, korwinistów, jak zwał, tak zwał), jak i narodowców (tym razem to szczególnie oni powinni być zainteresowani tą książką ze względu na tytuł i częste ostatnio odwoływania się Ziemkiewicza do tradycji myśli narodowej, a także jego udział w Marszu Niepodległości).

Uważny czytelnik publicystyki RAZ-a nie znajdzie w książce wielu rewolucyjnych dla tego autora myśli. Publicysta opisuje Polskę, jako kraj postkolonialny, z wieloma problemami charakterystycznymi dla krajów będących długi czas w niewoli (główna teza „Polactwa”). Zaczyna mocno: przytaczając szereg danych, faktów i statystyk, podawanych za uznanymi instytucjami, oznajmia jasno: „zielona wyspa” to mit, a Polska jest krajem gnębionym przez wiele plag i chorób, które powodują, że tak, jak to RAZ ujął w poprzedniej książce: żyje się tu tak, jak pływa się w kisielu. Niby się da, ale każdy ruch przychodzi z wielkim trudem.

Elity rządzące III RP, a także ich medialni stronnicy, to zdaniem autora „elita przeciw narodowi”, która służy sobie, a także silnym grupom interesu. Nie służy Polakom. Wbrew często podnoszonej opinii, jakoby Ziemkiewicz był publicystą „pisowskim”, nie stroni on od krytyki opozycji, czy szerzej: prawicy, w polskim znaczeniu tego słowa. PiS także trapiony jest chorobami naszej „partiokracji”, czego najbardziej wymownym przykładem jest zachowanie dołów tej partii tuż po katastrofie smoleńskiej. Autor podnosi, jakoby wtedy lokalni działacze torpedowali zaangażowanie rzeszy ludzi, która spontanicznie chciała zapisać się do głównej partii opozycyjnej i działać na rzecz Polski. Ludzie ci, byli balastem dla partyjniaków, którym mogli zabrać miejsca na listach wyborczych. Ziemkiewicz zaznacza jasno: prawda nie leży po środku, a leży tam, gdzie leży, a on sam nie udaje, że jest mu równie daleko do obu stron sporu politycznego, natomiast nie znaczy to, że nie widzi bolączek PiS-u. Choćby środowisko skupione wokół Kaczyńskiego nazywa „miernotami”.

Zdaniem autora, Donald Tusk i Jarosław Kaczyński, to dwóch polityków, którzy podzielili między siebie Polskę i uosabiają dwie grupy Polaków: tubylców i kreoli. Tubylcy są przywiązani do polskości, religii i patriotyzmu, natomiast kreole to grupa, która uważa, że warunkiem bycia nowoczesnym jest wyrzeczenie się polskości i upodobnienie się do wzorców zachodnich. Autor bardzo plastycznie pokazuje podział między Polakami. Uważa, że ma on charakter dynamiczny, porównuje swoich rodaków do opiłków żelaza, które są przyciągane przez dwa bieguny: tubylczy i kreolski. Gdy jest dobrze, kreolski, napędzany wtłaczanym Polakom „optymizmem” i kredytami konsumpcyjnymi wygrywa, w obliczu klęsk i nieszczęść: tubylczy przeważa.

Ciekawe jest podejście Ziemkiewicza do patriotyzmu. Jak przystało na nowoczesnego endeka, krytykuje on romantyczną i męczeńską wizję patriotyzmu, jako czegoś, co w opinii mas odbierane jest jako anachronizm, coś nieatrakcyjnego, niepotrzebnego i szalonego. RAZ przeciwstawia ten „patriotyzm wariacki”, pracy organicznej na rzecz wspólnoty. Widzi on patriotyzm, jako coś praktycznego. Nie uważa pytania, „co mi to da?” za złe i odpowiada na nie jasno: da to, co wydaje się dawać bycie kreolem – spełnienie marzeń, aspiracji i szczęście. Publicysta na wzór endecki uważa naród za zorganizowaną grupę interesu, która może zbudować dobrobyt mając silne, bezpieczne, sprawiedliwe państwo. Patriotyzm praktyczny to coś, co jest potrzebne nam wszystkim, nie jest czymś wyimaginowanym. Dlatego też Ziemkiewicz poddaje krytyce podejście prawicy, która jego zdaniem wydawała się widzieć Polaków, jako „naród cały z Sienkiewicza”, który „spędził PRL w lodówce”, nie widząc tego, kim jesteśmy naprawdę.

Do endecji RAZ odwołuje się dopiero w ostatnim rozdziale. Pointa przypomina tę ze „Zgreda”: trzeba orać. Ale tym razem nie tylko Ziemkiewicz ma orać, ale każdy z nas. Autor podaje nawet wymiar czasowy: cztery godziny tygodniowo, aczkolwiek zaznacza, że każdy musi robić to wedle własnych możliwości, chęci i wybranej formy. Twórca „Myśli nowoczesnego Polaka” zauważa podobieństwo naszej obecnej sytuacji do tej, którą zastali endecy pod koniec XIX wieku. Pojęcie „żywiołu”, czegoś niebędącego jeszcze narodem, wykorzystywane w ówczesnej publicystyce endeckiej, to coś, co ma mieć zastosowanie dziś, do opisu Polaków. Potrzeba gigantycznej pracy organicznej, aby nie zmarnować potencjału Polski i jej szans rozwojowych. Jeśli tego nie zrobimy, niedługo może być już zbyt późno. To wezwanie do działania jest więc ewolucją starej tezy Ziemkiewicza: problemem Polski nie jest spisek elit, ale demoralizacja społeczeństwa.

Czy Polacy posłuchają apelu Ziemkiewicza, zaczną traktować patriotyzm, jako coś praktycznego i zdobędą się na działanie na rzecz dobra wspólnego? Czytelnicy redaktora „Uważam Rze” pewnie to już wiedzą, a inni książki nie przeczytają. Może więc będą inne pożytki z tej książki: zmiana przez środowiska prawicowe podejścia do „sprzedawania” patriotyzmu masom, a także odkłamanie wizerunku Narodowej Demokracji i samego Romana Dmowskiego. Byłoby dobrze.

Marcin Surowski