Putin i Merkel w uściskach. A co z Międzymorzem?

Poniżej publikujemy artykuł Michała Kuzia z „Klubu Jagiellońskiego”. Autor zastanawia się nad konsekwencjami ocieplenia relacji Berlin-Moskwa, przeciwko komu może być ono skierowane i jakie korzyści bądź straty przynieść ono może jego sygnatariuszom.

Tekst jest bez wątpienia ważny, bo w mainstreamowej publicystyce podobnych analiz jest jak na lekarstwo. O ile jednak zawarte jest w nim sporo troski o interesy Niemiec i USA, o tyle brak pytań o interesy Polski. Może warto by było – w obliczu zmian zachodzących w relacjach poszczególnych krajów z Rosją – zapytać, na jakim etapie znajduje się projekt Międzymorza, który na ten moment mógłby stanowić jakąś alternatywą dla odradzających się relacji między Rosją a Niemcami. Czy moment, kiedy to Niemcy zaczynają prowadzić z Rosją własną politykę, nie jest właściwy, by do kwestii Międzymorza powrócić? Zwłaszcza, że wiara w naszego sojusznika zza Oceanu, też winna być ostrożniejsza. W końcu to nie kto inny, jak prezydent Trump wydał Polskę na żer Przemysłowi Holokaustu…

Solidarność unijna to iluzja i trudno się dziwić Niemcom, że prowadzą własną politykę, tym bardziej, że są państwem silnym. Gorzej, że my wciąż oglądamy się na innych, zamiast dbać o swoje. Czy potrafimy jedynie wysługiwać się innym, bądź wyczyniać obliczone na krótki efekt harce? No właśnie – a co z Międzymorzem? Temat jakby zapadł się pod ziemię… Czyżby amerykańskie poparcie dla tej koncepcji, deklarowane jeszcze kilkanaście miesięcy temu, z jakichś względów zostało cofnięte? A jeśli tak, to z jakich?

Przeczytaj artykuł Michała Kuzia…

*  *  *

Niemcy odwracają się plecami do Europy Środkowo-Wschodniej

Ostatnie działania niemieckiego rządu pokazują jasno – Berlin idzie na jakiś rodzaj partnerstwa z Moskwą w kontrze do polityki Donalda Trumpa. Szkoda tylko, że dzieje się to kosztem interesów Europy Środkowo-Wschodniej i rozbija europejską solidarność. Angela Merkel musi sobie odpowiedzieć na następujące pytania: czy lepiej dogadać się z demokracją, jaką niewątpliwie są Stany Zjednoczone, czy też budować nowy „liberalny” ład, na przykład z Rosją, Chinami oraz Turcją. Czy Niemcy w dłuższej perspektywie chcą współprzewodzić wolnemu światu czy wpisać się w nowy koncert autorytarnych potęg?

Berlin gra przeciwko wszystkim

Jest mało spraw, które tak mocno połączyły polityków, analityków i media w Europie Środkowo-Wschodniej jak Nord Stream 2. Sprzeciw wobec projektu gazociągu w tej czy innej formie wyraziły prawie wszystkie kraje regionu. Włączając w to te, które w wielu innych kwestiach obierają kurs wyraźnie prorosyjski, jak choćby Węgry. Była to też kwestia, która połączyła w różnych państwach zarówno rządzących, jak i opozycję. W przypadku Polski doprawdy trudno znaleźć inne zagadnienie, co do którego zgodzić się umieli europarlamentarzyści Prawa i Sprawiedliwości oraz Platformy Obywatelskiej.

Po ostatnim spotkaniu Putin-Merkel wszystkie te głosy płynące ze strony Grupy Wyszehradzkiej, Bałtów, Ukrainy, Rumunii, Chorwacji, ale również Szwecji, Danii i Wielkiej Brytanii, a wreszcie i USA, zostały jednak zlekceważone.

Niemiecka prasa starała się początkowo tego europejskim partnerom Berlina zbytnio nie uwypuklać. Szybko jednak zrobili to za nią Rosjanie, ustami rzecznika Kremla Dmitirija Pieskowa, który powiedział, że Putin i Merkel porozumieli się co do obrony Nord Stream 2 przed ingerencją krajów trzecich. Ze strony niemieckiej nie pojawiło się dementi. Krótko potem szef niemieckiej dyplomacji Heiko Maas w Warszawie stwierdził, że Niemcy „nie podzielają” naszych obaw związanych z Nord Stream 2.

Niemcy są niezaprzeczalną europejską superpotęgą i mogą tak postępować. Mogą nawet sprawić, że z jakichś powodów prawo europejskie nie obejmie projektu gazowego, co skończyłoby się jego niechybnym zablokowaniem. Mogą ignorować głosy sprzeciwu. To postępowanie wiąże się jednak z kosztami. Dla jedności europejskiej zbliżenie Niemiec z Rosją, widoczne również na innych polach, na dłuższą metę może być równie niszczące co Brexit. Nie bez powodu jeszcze przed spotkaniem Putin-Merkel portal Politico apelował do kanclerz o „zatopienie Nord Stream”.

O co chodzi Angeli Merkel?

Argumenty strony niemieckiej jasno wyłożył niedawno Stefan Meister z think tanku DGAP. Po pierwsze, Niemcy muszą szukać partnerów, którzy pomogą ich energochłonnej gospodarce się rozwijać. Po drugie, obie strony chciały „przy okazji spotkania wysłać sygnał w kierunku Waszyngtonu, że nie pozwolą się prezydentowi Trumpowi szantażować”. Po trzecie, Rosja jest stroną porozumienia z Iranem, które Niemcy chcą wbrew Waszyngtonowi ratować. Po czwarte wreszcie, Rosja jest też partnerem w rozmowach o stabilizacji w Syrii. Ma więc możliwość sprowokowania kolejnej fali migracyjnej lub też jej zapobieżenia. Dodajmy do tego fakt, że niemiecka opinia publiczna jest coraz bardziej prorosyjska oraz że nad Renem popularność zyskują partie sympatyzujące z Moskwą. Do tego podupadła gospodarczo, politycznie i administracyjnie Ukraina nie jest już niestety przez Berlin traktowana podmiotowo.

Składane przez Rosję gwarancje zachowania tranzytu gazu przez terytorium Ukrainy do Europy są zupełnie niewiarygodne i niemieccy decydenci doskonale o tym wiedzą.

Wszystkie te argumenty niewątpliwie wpłynęły na to, że Angela Merkel porzuciła swój dotychczasowy umiarkowany putinosceptycyzm i przestała się wahać co do projektu Nord Stream 2. Warto przy tym dodać, że wizytę Putina poprzedziło przyjęcie w Berlinie szefa rosyjskiego sztabu generalnego Walerija Gerasimowa, który ma zakaz wjazdu do Unii Europejskiej w ramach sankcji po wojnie na Ukrainie. Przyjmując go, strona niemiecka powołała się jednak na szczególny interes narodowy.

Cztery argumenty przeciwko partnerstwu z Rosją

Interes narodowy to jednak nie tylko natychmiastowe zyski, ale i rozłożone w czasie straty. Długofalowo Berlin na zbliżeniu z Moskwą oraz ignorowaniu płynących z wielu różnych stron głosów sprzeciwu może stracić. Po pierwsze, dla krajów, które rosyjski imperializm postrzegają jako zagrożenie egzystencjalne (Bałtowie, Polska) Niemcy przestają być w pełni wiarygodnym partnerem w kwestiach bezpieczeństwa militarnego i energetycznego. To znaczy, że kraje te będą teraz tym bardziej zabiegać o dobre relacje z USA i obecność amerykańską na ich terytorium. Mało tego, ponieważ traktują rosyjską politykę jako zagrożenie dla swego istnienia, będą stawiać na współpracę z USA w dziedzinie bezpieczeństwa, nawet jeśli będzie to kolidowało z ich interesami gospodarczymi.

Należy pamiętać, że państwa te dołączyły do UE w dużym stopniu po to, aby chronić swoją suwerenność przed Moskwą. Obecnie na szali znajduje się więc ich lojalność wobec całego europejskiego projektu.

Po drugie, przy wszystkich wyjaśnieniach, tłumaczeniach i zastrzeżeniach, takie działania niszczą długo wypracowywany przez Berlin kapitał soft power i wizerunek „moralnego mocarstwa”. Polityka, by działać, potrzebuje odrobiny hipokryzji. Jednak zbyt dużo hipokryzji w końcu politykę niszczy, a argumentom polityków odbiera wszelką moc. Jak Berlin będzie teraz mówić o europejskich wartościach, liberalnym ładzie i obronie demokracji? Za co dokładnie będzie krytykować Trumpa i rugać populistów? Jak przekona, że chce pokoju w Europie? Warto też dodać, że o ile Trump też dążył do zbliżenia z Moskwą, o tyle obecnie się z tych planów zupełnie wycofał pod wpływem amerykańskiej opinii publicznej oraz stanowiska Kongresu i służb specjalnych. Odwołał drugie planowane spotkanie z Putinem i poparł nowe sankcje. Poglądy i działania kanclerz Merkel zdają się natomiast przechodzić ewolucję w kierunku odwrotnym.

Po trzecie, jeśli Pieskow mówi prawdę i jeśli, co sugeruje też Meister, Berlin i Moskwa faktycznie porozumiały się co do tego, jak blokować jakąś amerykańską politykę (mniejsza już o to jaką), to mamy do czynienia z precedensem, którego Berlinowi Waszyngton nie zapomni. Trump może przy tym odejść, a konflikt pozostanie.

USA mogą odebrać działania Niemiec jako próbę budowania eurazjatyckiej płaszczyzny współpracy, która uderza w ich żywotne interesy. Tego zaś nie zignoruje żaden gospodarz Białego Domu, bez względu na jego partyjne barwy. Niemcy są potęgą, ale czy są na pewno gotowe na długotrwały spór z USA, który może w przyszłości przybrać najrozmaitsze formy?

Po czwarte wreszcie, w regionie Europy Środkowo-Wschodniej jest wielu polityków, którzy dotąd sprzyjali Niemcom, a rozmowy z Putinem stawiają ich w bardzo trudnej pozycji. W Polsce, na przykład, najbardziej proniemiecka jest obecnie opozycja, choć polityków rozumiejących Niemcy nie brakuje też w obozie rządzącym. Wszyscy ci przyjaciele Berlina teraz osłabną i stracą mocne argumenty. Na polskiej scenie politycznej nie ma bowiem otwarcie prorosyjskich polityków.

Lepiej dogadać się z szorstkim demokratą czy uśmiechniętym autokratą?

To znamienne, że krótko po wizycie Władimira Putina szef niemieckiej dyplomacji Heiko Maas ogłosił na łamach „Handelsblatt” nową strategię niemieckiej polityki wobec Stanów Zjednoczonych. Pisze w niej o „budowaniu przeciwwagi” dla Waszyngtonu przez europejski multilateralizm, a także o nowej formule „bardziej zrównoważonego partnerstwa”. Mass stwierdził, że od czasu, kiedy „konflikt Wschód–Zachód przeszedł do historii”, Europa i USA coraz bardziej się od siebie oddalają. Twierdzenie, że konflikty ze Wschodem to już historia, choćby na Ukrainie, nikomu nie przeszłoby przez gardło . Podobnie jak w Wilnie, Rydze i Warszawie. Jeśli zaś przez „sojusz dla multilateralizmu” (jak to nazywa szef niemieckiej dyplomacji) i „budowanie przeciwwagi” zrozumiemy wciąganie do współpracy przeciwko USA również Rosję Putina, to wpłyniemy już na bardzo niebezpieczne wody. Nie wszyscy w UE będą się chcieli z Berlinem na nie zapuszczać.

Na szczęście wciąż jest alternatywa. Istnieje nadal możliwość, by niemieccy politycy zainteresowani budowaniem raczej więzi transatlantyckich niż euroazjatyckich zatrzymali proces, który może tak bardzo zaszkodzić ich krajowi oraz UE.

Początkiem powinno być zadanie sobie prostego pytania. Na ile można polegać na Putinie? Współpraca z Trumpem nie jest może łatwa, ale czy istnieje dla niej naprawdę alternatywa? Co więcej, nie wszystko, co mówi Trump o nieuczciwym traktowaniu USA, jest zupełnie pozbawione sensu. Według danych przytoczonych  w marcu przez „Handelsblatt” przed nowymi cłami towary amerykańskie wwożone do UE faktycznie były średnio wyżej oclone niż te, które z Europy trafiały do USA (5,2% do 3,5%). To prawda, że Trump jest politykiem transakcyjnym – nieufnym wobec międzynarodowych organizacji, nastawionym na rozmowy dwustronne i konkretne korzyści. Czemu więc nie proponować mu „dealów”? Większe wydatki na zbrojenia w zamian za bardziej wolny handel, odejście od gazociągu w zamian za ustępstwa w sprawie Iranu?

Logika, która każe za wszelką cenę odrzucać transakcjonizm na rzecz liberalizmu w stosunkach międzynarodowych, może prowadzić w ostateczności do oderwania się liberalizmu (w szerszym sensie) od demokracji, a wiec dokładnie do tego, o co w polityce wewnętrznej liberalne centrum oskarża demokratycznych populistów. Na horyzoncie rysuje się bowiem niepokojąca alternatywa. Czy lepiej jest się transakcyjnie dogadywać z demokracją, jaką niewątpliwie są Stany Zjednoczone, czy też budować nowy „liberalny” ład, na przykład z Rosją, Chinami oraz Turcją? Czy Niemcy w dłuższej perspektywie chcą współprzewodzić wolnemu światu, czy wpisać się w nowy koncert autorytarnych potęg?

Michał Kuź

Tekst pochodzi ze strony Klubu Jagiellońskiego…