Filozofia Ayn Rand – źródło inspiracji czy trucizna dla umysłów?

Grafomanka czy utalentowana pisarka, zwodzicielka czy wybitna filozof? O Ayn Rand i jej najsłynniejszej powieści „Atlas zbuntowany” rozmawiają: przedsiębiorca Jan Kubań i Mateusz Błaszczyk, redaktor portalu Obiektywizm.pl. Swój pogląd na twórczość Ayn Rand wyraża również Jakub Wozinski, autor książki „dzieje kapitalizmu”. Rozmowa z nim wieńczy cały materiał zrealizowany przez Marcina Janowskiego.

Ayn Rand, a właściwie Alissa Zinowjewna Rosenbaum, urodzona w 1905 roku w Petersburgu, córka właściciela sieci aptek, wywłaszczonego i zdegradowanego społecznie przez bolszewickie władze. Otrzymawszy w 1925 roku pozwolenie na krótką wizytę w USA, do ojczyzny już nigdy nie wraca. Tam robi karierę najpierw jako scenarzystka, potem jako pisarka. Już jej pierwsza powieść „Źródło” przysparza jej sławy. Natomiast druga – „Atlas zbuntowany” – staje się prawdziwym bestsellerem w USA, który w popularności ustępuje jedynie Biblii. Znienawidzona przez wielu, przez innych uznawana za wybitny umysł. Stworzona przez nią filozofia obiektywizmu do dziś dnia jest źródłem inspiracji dla różnych środowisk wolnorynkowych i nie tylko (do inspiracji Ayn Rand przyznawał się np. twórca Kościoła Szatana Anton Szandor LaVey). Swoją filozofię zawarła m.in. w powieści „Atlas zbuntowany”, wplatając ją w losy swoich bohaterów.

„Zmęczyłem tę książkę przez półtora roku” – przyznaje Jan Kubań. – „Najkrótszą recenzję, jaką mogłem dać o tej książce, to było to, że ona przypomina ciasto z zakalcem, w którym są wspaniałe rodzynki, albo jeszcze inaczej – odchody, w których można napotkać na brylanty (…) Są to pewne sformułowania, pewne bardzo celne ujęcia, głębokie przemyślenia z jej strony” – mówi dalej. Dodaje jednak – „Gdyby ktoś mi powiedział, czy ta książka należy do dziesięciu, które bym wziął ze sobą na bezludną wyspę – na pewno bym ją wziął”.

O czym zatem jest ta książka? „W największym skrócie powieść ta jest o ważności i konieczności obrony ludzkiego rozumu, jako podstawowego narzędzia przetrwania i jedynego narzędzia poznania, jakie ma człowiek” – mówi Mateusz Błaszczyk, redaktor portalu Obiektywizm.pl – „Bohaterowie, których moglibyśmy nazwać pozytywnymi, są jednocześnie myślicielami i działaczami (…) oni stoją w opozycji do społeczeństwa, które jest przesiąknięte kulturą kolektywizmu, etatyzmu i irracjonalizmu” Z kolei Jan Kubań nazwał tę społeczną tendencję „powszechnym prawem ciążenia ku socjalizmowi”. Jego zdaniem Atlas Zbuntowany „to jest bardziej książka filozoficzna na tematy społeczne, ukazująca pewne mechanizmy, niż książka o czymś”. „Fundamentalną rzeczą, która jest w tej książce to jest podział ludzi na >>atlasów<< i >>grabieżców<< (…) Rand dzieli ludzi według jednego kryterium: czy masz jakiś wkład w rozwój społeczeństwa, czy robisz coś dla tego społeczeństwa. Jeżeli tak – to jesteś >>atlasem<<. Natomiast jeżeli przeżerasz to, co społeczeństwo wytwarza – to jesteś po prostu grabieżcą.” – mówi Kubań.

Zdaniem Mateusza Błaszczyka „powieść Ayn Rand jest powieścią, która może być nazwana powieścią filozoficzną, psychologiczną, powieścią akcji, ale także, a może nawet przede wszystkim, powieścią kryminalną. To jest kryminał, w którym jest zagadka do rozwiązania, bohaterowie, którzy próbują rozwiązać tę zagadkę, w której są winowajcy. (…) Jest to zagadka o morderstwie ludzkiego ducha, o morderstwie dokonanym na ideach panujących w społeczeństwie i o tym, jak tych morderców znaleźć, jak przywrócić rozumny porządek rzeczy. (…) Jest to powieść niesamowicie inspirująca, jeśli poczyta się historie wszystkich tych twórców,(…) ludzi rozumu i ludzi działania, którzy zmagają się z tak wielkimi przeciwnościami i którzy, jeśli załapią mechanizm, który stosuje się przeciwko nim, są w stanie je przezwyciężyć.”

Rozmówcy poruszają także kwestię filozofii Ayn Rand i jej źródeł. Zdaniem Mateusza Błaszczyka, wyraźnie daje się zauważyć wpływ Arystotelesa. Jan Kubań natomiast uważa, że to rewolucja radziecka odcisnęła piętno na sposobie myślenia autorki. Kubań i Błaszczyk mówią także o kontrowersyjnych szczegółach z jej biografii, a także o toksycznych ideach zawartych w filozofii obiektywizmu. „Filozofia Ayn Rand (…) – mówi redaktor Obiektywzim.pl – jak ona to sama nazywa, to filozofia dla człowieka żyjącego na ziemi. Nie dla mężczyzny, nie dla kobiety, nie dla osoby takiej czy innej rasy. Jeśli decydujesz się na życie na ziemi i to życie ma pewne wymagania, potrzebujesz zbudować pewien charakter, praktykować pewne cnoty, osiągać pewne wartości.”

Na zakończenie rozmowy Jan Kubań prezentuje kilka cytatów – owych rodzynek czy też diamencików z powieści „Atlas zbuntowany” – które gość stara się w kilku zdaniach skomentować, a które stanowią kwintesencję ideowej zawartości tego dzieła.

Niezależnie od naszego dotychczasowego podejścia, często pobieżnego i bez znajomości faktów, do Ayn Rand, jej twórczości i filozofii, warto samemu sięgnąć po jej książki, żeby wyrobić sobie własne zdanie, a – jak widać – zdania te mogą być skrajnie odmienne.

Ostatnią część stanowi wywiad z Jakubem Wozinskim, autorem książki „Dzieje kapitalizmu”, który przedstawia swój pogląd na twórczość Ayn Rand. Polecamy cały materiał.

S