Wyprawa do krainy porto

Wróciłem niedawno z kolejnej enoturystycznej wyprawy, tym razem do Portugalii. Wyjazd był niezmiernie ciekawy i polecam ten kierunek wszystkim turystom miłośnikom wina.

Jeszcze nie tak dawno temu winem powszechnie kojarzonym z Portugalią było wyłącznie porto, należące do kategorii win wzmacnianych (mają większą zawartość alkoholu i są z reguły słodkie, bo fermentację przerywa się dodając brandy, stąd więcej alkoholu, a nieprzefermentowany cukier nadaje porto słodki smak). Na szczęście od kilkunastu lat sytuacja w tym kraju ulega zmianie i obecnie coraz częściej wszyscy sprzedawcy win wprowadzają do oferty coraz więcej portugalskich win stołowych. Moim skromnym zdaniem, niektóre z nich są w stanie w dość nieodległej przyszłości zdetronizować porto. Ale o winach za chwilę.

Portugalska różnorodność

Dolina Douro. Foto. SK

Portugalia, rozciągnięta wzdłuż Oceanu Atlantyckiego i poprzecinana wzdłuż oraz w poprzek górskimi łańcuchami o zróżnicowanej wysokości, została podzielona na kilka regionów produkcji wina, różniących się nie tylko uprawianymi szczepami winorośli, ale przede wszystkim warunkami klimatycznymi i rodzajem gleby. Produkowane w nich wina dzielą się na trzy kategorie: klasyfikacyjnie najlepsze mają status DOC (Denominaćao de Origem Controlada) i IPR (wina regionalne), a wina stołowe to po prostu zwykłe, niewyszukane wina do codziennego picia np. do obiadu.

Generalnie cechą odróżniającą portugalskie winiarstwo od innych jest to, że w zasadzie w tym kraju uprawia się tylko szczepy portugalskie; szczepy tzw. międzynarodowe (np. cabernet sauvignon, merlot itp.) stanowią minimalną część upraw. Zdarza się wprawdzie, że szczep występujący w Portugalii pod miejscową nazwą nie różni się niczym od niektórych szczepów hiszpańskich (np. hiszpański tempranillo to w Portugalii tinta roriz albo aragonez), ale uprawiane są tutaj na tyle długo i w nieco odmienny jednak sposób, że mogą uchodzić za szczepy portugalskie.

Najbardziej rozpowszechnionymi odmianami są turiga national, touriga franca i tinto cão. Towarzyszy im zwykle nieprzebrana wręcz mnogość szczepów, których poza Portugalią się nie znajdzie. Jak przekonałem się osobiście, można z nich robić wina dobre, wyśmienite a nawet, nie waham się tego powiedzieć, wielkie.

Konsekwencją tego stanu rzeczy są właściwości produkowanych w Portugalii win. Ich aromat i smak są całkowicie różne od aromatów i smaków win z innych krajów. Uwzględniając jeszcze to, co napisałem na koniec poprzedniego akapitu, otrzymujemy mix, który jest w stanie zafascynować każdego miłośnika wina.

Lizbona – piętno lewicowych rządów

Lizbona. Pomnik Odkrywców Rzeka Douro. Foto. SK

Pierwszy dzień to oczywiście Lizbona. Stolica przywitała nas upałem, który wręcz obezwładniał (w porównaniu z temperaturą, jaką pożegnała nas Warszawa). W tych warunkach zwiedzanie nawet najpiękniejszego miasta byłoby koszmarem, przynajmniej dla mnie. Zresztą Lizbona nie jest miejscem szczególnie atrakcyjnym. Widać tu wyraźnie dość żałosne skutki wieloletnich lewicowych rządów. Podobno jedyne interesujące miejsce w portugalskiej stolicy to dzielnica Bairo Alto, słynąca z nocnego życia toczącego się w dziesiątkach restauracyjek, w których można nie tylko spróbować portugalskiej kuchni czy pokosztować dobrego wina, ale również posłuchać dobrej muzyki – fado, reggae czy różnych gorących afro-rytmów. Niestety, nie dotarliśmy tam, mieliśmy natomiast okazję posłuchać fado w najlepszym wydaniu w czasie kolacji w słynnym Clube-de-Fado w dzielnicy Alfama, niedaleko lizbońskiej katedry. Wykonawcom towarzyszył zespół nie byle kogo, bo samego Fontesa Rocha, wieloletniego gitarzysty legendy fado – Amalii Rodrigues. Tutaj również odbyliśmy pierwszą degustację. Próbowaliśmy win Casal de Coelheira z regionu Ribatejo. Te eleganckie, dobrze zbudowane wina z owocowymi nutami nie dla wszystkich były nowością, bowiem ma je w swojej ofercie krakowski Dom Wina.

Dolina Douro i wielkie wino z DAO

Rzeka Douro. Foto. SK

Głównym celem naszego wyjazdu był region Douro, położony wzdłuż rzeki o takiej samej nazwie oraz jej dopływów. Jest to bodaj najważniejszy z winnych regionów Portugalii, w którym od pokoleń było produkowane wino, z którego wytwarza się najsłynniejszy portugalski produkt – porto. Jednak od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku rośnie w Douro zainteresowanie uprawą winorośli do produkcji win niewzmacnianych. Wina te stały się na tyle popularne, że wiele z renomowanych domów porto produkuje ich więcej, niż klasycznego porto.

W piwnicach Domu Sandeman. Foto. SK

Wina te powstają w górskiej krainie w ekstremalnych wręcz warunkach. Składa się na nie kilka czynników. Po pierwsze bardzo zróżnicowany klimat: od bardzo gorącego lata, do mroźnych zim. Po drugie, warunki terenowe nie sprzyjają tu wegetacji roślin – stoki są strome, w dodatku stanowi je lita skała pokryta kamiennym łupkiem. W efekcie uprawy można prowadzić wyłącznie na wąskich tarasach, a winorośl sadzi się na warstwie skruszonej mechanicznie skały. Stąd też korzenie krzewów zapuszczają się bardzo daleko w głąb skały, często nawet na dwadzieścia i więcej metrów. Widok doliny Douro robi niesamowite wrażenie – rzeka przeciska się między wysokimi, stromymi górami, których zbocza pokrywają setki i tysiące tarasów obsadzonych winoroślą. Trudno nie odczuwać podziwu, gdy uświadomimy sobie, jak tytaniczną wręcz pracę wykonały tutaj całe pokolenia winiarzy. Z tego zresztą powodu cała dolina Douro została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Zanim jednak dotarliśmy do miejsca przeznaczenia w Douro, zatrzymaliśmy się na lunch w Coimbrze, dawnej stolicy Portugalii, a później odwiedziliśmy winiarnię Quinta de Cerrado, gdzie kosztowaliśmy wina z regionu Dão. Rewelacja! Jest to winnica produkująca wina od 1942 r., a posiadłość, którą zwiedzaliśmy ta rodzinna firma nabyła w latach osiemdziesiątych. Dziś produkują tu urocze białe wina, w tym rewelacyjne Envruzado Vinho Bianco, o cudownie zrównoważonej kwasowości porównywalnej z niemieckimi rieslingami, jednak o całkiem innym, frapującym aromacie. Z win czerwonych będę długo pamiętał  Dão Quinta do Cerrado – Reserva Vinho Tinto, wino wielkie, nie ustępujące dobrym winom bordoskim.

W samym sercu Douro

Takimi łodziami wożono beczki z winem do Porto. Foto. SK

Wieczorem dotarliśmy do celu, którym była Quinta Nova w Douro. Podróż w gęstniejącym mroku wąskimi, krętymi górskimi drogami to odrębny rozdział. Już dawno nie doświadczyłem tak emocjonującego przeżycia. Ilość adrenaliny,  jaką w jej trakcie wydzielił mój organizm, starczy na co najmniej rok. Przepraszam, ale nie mam ochoty pisać więcej na ten temat, bo ożywają wspomnienia i zaczynam się nieco denerwować. W końcu dotarliśmy do winiarskiej posiadłości Quinta Nova, lecz pora była na tyle późna, że nie zwracaliśmy uwagi na jej niewątpliwe zalety. Nawet kolacja, bogata w miejscowe przysmaki nie poprawiła mojego humoru. Co prawda, wino serwowane do kolacji wydało mi się nad wyraz interesujące…

Ranek przyniósł objawienie. Po otwarciu drzwi naszego pokoju ukazał się widok godny uwiecznienia przez największych mistrzów pędzla. Strome zielone, pocięte w poprzek tarasami zbocza zanurzone w rozmigotanej w porannym słońcu szerokiej, modrej rzece. Zdjęcie obok nie oddaje w pełni zachwytu, który mnie wówczas przepełniał. Uświadomiłem sobie, że jesteśmy w samym sercu Douro!

Oto skarby Porto. Foto. SK

Po śniadaniu zwiedziliśmy winnicę, która od ok. połowy lat 80. znalazła się w rękach rodziny Amorim (o rodzinie dalej), i w której pod troskliwą ręką najmłodszej jej latorośli,  seniory do Carmo, powstają wina wręcz zjawiskowe. Dopiero podczas porannej degustacji mogłem docenić wielkość tych win. Szczególnie przypadło mi do gustu czerwone Quinta Nova Doc Reserva Tinto 2007, wino głębokie, strukturalne, niezwykle owocowe i jednocześnie pełne tanin, wino właściwie na każdą okazję. Piliśmy to wino do kolacji, ale dopiero teraz byłem w stanie w pełni docenić jego zalety. Wino z wyższej półki, Quinta Nova Doc Grand Reaserva Tinto 2006 powalało na kolana!!! To wino, które chciałoby się pić tak często, jak to tylko możliwe.  To tyle, tytułem komentarza.

Po degustacji pracownice Quinta Nova zwiozły nas do przystani, w której czekała na nas łódź o charakterystycznym kształcie, przypominającym nieco … długie łodzie Wikingów. Takimi łodziami wożono onegdaj do Porto miejscowe wina, z których wytwarzano … porto. Dziś wożą one turystów takich, jak my. Celem tego rejsu była stolica regionu Douro, Pinhão. Mniej więcej w połowie drogi łódź dobiła do przystani, skąd po wyczerpującej wspinaczce (upał!!!) dotarliśmy do do winnicy w Panascal, gdzie produkuje się wino, z którego wytwarzane jest porto Fonseca. Ponieważ porto tej marki jest łatwo dostępne w Polsce, daruję sobie recenzje tych win.

Wino od pokoleń

Degustacja win w Quinta Dos Avidagos. Foto. SK

Pinhão jest właściwie dużą wsią, w której nie ma nic interesującego, poza muzeum wina mieszczącym się w dawnej stacji kolejowej. Budynek od zewnątrz jest pokrytym typowymi dla Portugalii azulejos, tzn. ceramicznymi płytkami barwy niebieskiej, z których przemyślnie układa się obrazy dużych rozmiarów. Uczestników naszej wyprawy bardziej interesowały drzewka z dojrzewającymi pomarańczami, rosnące obok stacji, niż muzeum wina.  Muszę co prawda przyznać, że zgromadzone w muzeum eksponaty stanowiły potwierdzenie ogromu pracy pokoleń winiarzy.

W drodze powrotnej odwiedziliśmy Quinta Dos Avidagos, nową posiadłość rodziny, która uprawą winorośli zajmuje się bagatela, od 1635 r. Wcześniej zajmowali się głównie produkcją winorośli dla słynnych domów porto, lecz kilkanaście lat temu, gdy zmieniły one strategię, decydując się na samodzielną produkcję, zaczęli sami produkować wina niewzmacniane. Efekt tej decyzji mogliśmy ocenić. Z win białych spróbowaliśmy Quinta Dos Avidagos Branco, wino ekstraktywne, o wyraźnej kwasowości, w nosie małe owoce, świetna końcówka. Świetne wino, zaskakująco wieńczące dzień pełen wrażeń. Okazało się jednak, że to był dopiero początek. Różowe Quinta Dos Avidagos Rose wcale nie było błahym różowym winem. Miało zaskakującą głębię, długo czuło się je na języku. Jestem pewien, że wino to może spokojnie poleżeć kilka lat w piwnicy, co w przypadku win różowych musi zaskakiwać. Wreszcie prześlijmy do topu tej winiarni: Quinta Dos Avidagos Reserva i Quinta do Alem Tanha Vinhas Welhas. To wina wielkie!!! Nie ma co do tego najmniejszych wątpliwości. Ich potencjał starzenia, zwłaszcza drugiego z nich, jest olbrzymi!!! Nie próbuję nawet oceniać, jak wielki.

Kosmiczne korki z Portugalii

Z tak przygotowanej kory dębu korkowego powstają korki do wina. Foto. SK

Następnego dnia przemieściliśmy się do turystycznego miasteczka Espinho nieopodal Porto. Największą atrakcją jest tu niewątpliwie Ocean Atlantycki, jakże różny od naszego Bałtyku. Tego dnia mieliśmy cały czas tylko dla siebie, więc wykorzystaliśmy go na spacery wzdłuż oceanu, a wieczorem zjedliśmy kolację w typowej miejscowej restauracji, popijając ją, jakże by inaczej – winami z Douro, których w karcie win nie brakowało. Nocą otwieraliśmy okno balkonowe, a szum oceanu był najlepszą kołysanką.

Po dniu odpoczynku głównym punktem programu była wizyta w Amorim Foundation House. Jest to kompleks, na który składa się muzeum i efektownie odrestaurowana willa założycieli, a całość jest ulokowana przy fabryce korków. Rodzina Amorim to największy na świecie producent korków i zatyczek do win, choć nie tylko, bo produkowany przez nich korek jest stosowany również do innych celów (nawet jako materiał izolacyjny w amerykańskich promach kosmicznych.

W Porto się pracuje

W Porto czuć obietnicę dalekiego pełnego przygód rejsu. Foto. SK

Po lunchu z winem z Quinta Nova dotarliśmy do Porto. Po bezbarwnej Lizbonie Porto jest wręcz objawieniem. Portugalczycy mówią, że Lizbona się bawi, Coimbra śpiewa (fado), a Porto pracuje. Coś w tym jest. Nowa część Porto, to dynamiczne, nowoczesne, z rozmachem rozbudowujące się miasto. A stare Poro… Ciasno spiętrzone wąskie kamieniczki w dzielnicy Ribeira nasuwają skojarzenie w żaglowcem zrywającym się do biegu, a powiew wiatru omiatającego twarz obiecuje daleką, pełną przygód podróż. Jestem zauroczony Porto i nie wątpię, że tam wrócę. Oczywiście w programie było zwiedzanie miasta oraz odwiedziny i degustacje w kilku słynnych domach porto (Sandeman, Kopke). Muszę przyznać, że nie jestem fanem win porto, choć być może, zmienię zdanie. W trakcie kolacji w słynnym Calem podano nam wina z domu Kopke. Była oczywiście wyśmienita Reserva i bardzo dobre Porto. Jednak to, co przekonało mnie trochę do porto, wydarzyło się dwa dni wcześniej, w czasie kolacji w restauracji Castelhanos w Espinho. Do deseru podano wówczas Quinta Tecedeiras 2002 Vintage Port, świetne rocznikowe porto. Jego wyraźny, owocowy aromat był czymś tak zaskakującym, że do dziś nie mogę wyjść z podziwu. Wygląda na to, że nie od rzeczy jest poszukiwanie wybitnych rocznikowych win porto.

A tak w ogóle, polecam wyprawę do Portugalii. Ceny są na naszą kieszeń, a wrażeń co nie miara!!!

Sławomir Kowalczyk