Czy kapitalizm jest w kryzysie?

1. Chciałbym podziękować panu Pawłowi Glennowi za przygotowanie tej imprezy oraz panu Fredowi Smithowi i jego Competitive Enterprise Institute za jej zorganizowanie.
2. To nie jest moja pierwsza wypowiedź w Santa Barbara dzisiejszego dnia. Dziś rano próbowałem przekonać „zielonych” uczestników Konferencji Wall Street Journal, że ekologizm jest większym zagrożeniem dla rodzaju ludzkiego, niż jakiekolwiek ewentualne globalne ocieplenie w dającej się przewidzieć przyszłości.
3. Nie wiem, kto zasugerował tytuł mojego dzisiejszego komentarza wprowadzającego, ale przyjąłem go. Czy kapitalizm jest w kryzysie?
4. Można chyba powiedzieć, że kapitalizm nie jest w kryzysie, ale że kapitalizm, lub powiedzmy raczej obecny system gospodarczy – który, miejmy nadzieję, nadal może być nazywany kapitalizmem – ma kryzys.
5. Pytaniem, które codziennie jest stawiane, jest czy obecny kryzys finansowy i gospodarczy został spowodowany przez kapitalizm, a może przez nadmiar kapitalizmu, czy też – wręcz przeciwnie – może spowodowany został przez brak kapitalizmu, przez tłumienie jego normalnego funkcjonowania, przez wprowadzanie polityk, które nie dają się pogodzić z kapitalizmem, polityk, które go podmywają. Moja odpowiedź jest prosta i jasna. Jesteśmy świadkami porażki rządowej, a nie porażki rynkowej, jak starają się nam wmówić niektórzy politycy.
6. Pytanie drugie – dlaczego doszło do tak wielkiej porażki rządowej, dlaczego przez to przechodzimy? Jak ja to rozumiem, przyczyna nie leży w ekonomii, ale w polityce. Obecny kryzys gospodarczy jest „słuszną” ceną za igranie polityków z rynkiem.
7. Kryzys pochodzi stąd, z USA. Był wspólnym produktem dwóch czynników – masowego udzielania kredytów hipotecznych na wielką skalę kredytobiorcom nierokującym i niewiarygodnym oraz nazbyt ekspansywnej polityki pieniężnej. Tymi, którzy są za to odpowiedzialni jest rząd federalny i bank centralny, Fed. Wszystko inne jest wtórne i należy do wspomagającego tła (środowiska) i jest częścią tego mechanizmu transmisyjnego.
8. Dlaczego to się wydarzyło? Nie szukałbym wyjaśnień w wąsko zdefiniowanej polityce gospodarczej, regułach i instytucjach, ale w szerszym kontekście polityczno-społecznym oraz w całym otoczeniu kulturowym.
9. Nie jestem zwolennikiem anarchii czy likwidacji państwa. Ale przez większość mojego życia – aż do okresu sprzed dwudziestu lat – żyłem w systemie, gdzie gospodarka była pod dyktatem argumentów i roszczeń politycznych, społecznych i wszelkich innych poza-ekonomicznych, a nie odwrotnie. Ta kolejność jest kluczowa. Koń musi być zawsze przed powozem, a nie za nim.
Niewłaściwa kolejność była cechą definiującą systemu komunistycznego, a całym pomysłem naszej transformacji od komunizmu do wolności i gospodarki rynkowej było, by to zmienić. Naszym celem było pozwolić na funkcjonowanie rynku oraz uzupełniać gospodarkę rynkową racjonalną polityką społeczną, a teraz także ekologistyczną.
Podkreślam 'uzupełniać’, co oznacza, że dodać ex-post, a nie nakładać ex-ante. Przykro mi mówić, że obecna europejska, pierwotnie niemiecka, obecnie także coraz bardziej amerykańska społeczna i ekologiczna gospodarka rynkowa, to inny model. Sądzę, że przy nowym Prezydencie to koło zamknie się nawet tutaj.
10. Istnieje kilka kluczowych cech nowego systemu, jaki niektórzy nazywają trzecią drogą, ale ja wiem, że są tylko dwie drogi, a oto ta druga:
– stale rozrastający się paternalizm państwa opiekuńczego,
– ekologizm, a zwłaszcza jego forma ekstremalna, panikarstwo globalnego ocieplenia,
– znacjonalizowany system opieki zdrowotnej,
– wszelkie rodzaje politycznie poprawnych „standardów” (socjalnych, środowiskowych, pracy, zdrowia itp.),
– protekcjonizm, ze względu na niewiarę w wolny handel,
– pozytywna dyskryminacja,
– życie w długach itp.
11. Nie trzeba wcale bawić się słowami. Można powiedzieć, że wszystko to jest egzogenne względem kapitalizmu (dlatego też, kapitalizm jako taki nie jest w kryzysie) albo, że wszystko to stworzyło zmodyfikowany kapitalizm (taki system jest nieuchronnie skazany na kryzys nawracający).
12. Kryzys i Republika Czeska
13. Co robić?
Vaclaw Klaus, Santa Barbara, California, USA, 6 marzec 2009
(notatki do wypowiedzi podczas obiadu zorganizowanego przez Glenn Foundation for Medical Research
www.klaus.cz/Klaus2/asp/clanek.asp?id=ZwzUbvi1gcxw