Duchowa choroba ludzkości

„Skąd u człowieka mogła się wziąć tak skrajna pogarda dla drugiego człowieka? – pytał 23 marca 2000 roku, papież Jan Paweł II w Yad Vashem i odpowiadał – Ponieważ doszedł on do momentu pogardy dla Boga. Jedynie bezbożna ideologia mogła zaplanować i przeprowadzić eksterminację całego narodu”.

O antychrześcijańskim obliczu narodowego socjalizmu najczęściej się nie mówi, podobnie jak wielu biografów Hitlera nie wspomina o jego zdecydowanej wrogości wobec Kościoła katolickiego i w ogóle chrześcijaństwa oraz o chęci zniszczenia tej religii. Tymczasem do swoich najbliższych współpracowników („Rozmowy przy stole”) Hitler mówił, że najcięższym ciosem, jakiego doznała ludzkość, było powstanie chrześcijaństwa. Hermann Rauschning, członek NSDAP, prezydent Senatu Wolnego Miasta Gdańska, zapamiętał, jak wiosną 1933 roku, na spotkaniu w Kancelarii Rzeszy, wtedy już kanclerz, stwierdził: „Te wyznania, czy takie, czy inne, to wszystko jedno. To już nie ma przyszłości. W każdym razie dla Niemców. Niech faszyzm [włoski] zawiera sobie w imię boże pokój z Kościołem. Ja też to zrobię. Czemu nie? Ale wcale mnie to nie powstrzyma, żeby w Niemczech wyplenić chrześcijaństwo z korzeniami do ostatniego włókienka. (…) Dla naszego narodu natomiast jest rzeczą decydującą, czy przejmuje żydowską wiarę chrześcijańską z jej miękką moralnością miłosierdzia, czy też silną, bohaterską wiarę w Boga w przyrodzie, Boga we własnym narodzie, Boga we własnym losie, własnej krwi. (…) Albo jest się chrześcijaninem, albo Niemcem. Jednym i drugim się nie da” i dodawał:. „Kończymy okres błądzenia ludzkości. Tablice z góry Synaj utraciły swą ważność. Sumienie to wynalazek żydowski. Jest jak obrzezanie, to okaleczenie istoty człowieka. Nadchodzi nowa epoka magicznej interpretacji świata, interpretacji wypływającej z woli, a nie z wiedzy”. Celem Hitlera było stworzenie Tysiącletniej Trzeciej Rzeszy i nowej religii.

W Niemczech, nie był on bynajmniej pierwszym i jedynym, który chciał walczyć z Bogiem chrześcijańskim. Rauschning w swojej książce o narodowym socjalizmie „Rewolucja nihilizmu” zauważał, że jeszcze przed pierwszą wojną światową duża część elit wojskowych i politycznych cesarskich Niemiec odeszła od żywej wiary chrześcijańskiej, szczególnie katolickiej. Sam cesarz Wilhelm II nie krył swojej wrogości do niej. „Nienawidzę religii, którą przyjęłaś – napisał do nawróconej na katolicyzm landgrafowej heskiej – Przyjmujże więc ten rzymski zabobon, którego zniweczenie uważam za najwyższy cel swojego życia”. Podobnie generał Erich Ludendorff, główny kwatermistrz wojsk cesarskich, miał się za neopoganina, a po wojnie, choć poparł Hitlera, nie wstąpił do NSDAP, bo w jej programie nie zapisano wyraźnie, że odrzuca chrześcijaństwo. W latach dwudziestych prowadził w Monachium oficynę wydawniczą, specjalizującą się wyłącznie w publikowaniu literatury neopogańskiej, w serii pod tytułem „Gegen Rom und Juda” (Przeciw Rzymowi i Judzie). On też znany był z twierdzenia: „My, Niemcy, jesteśmy narodem, który najdalej odszedł od nauki chrześcijańskiej. Jestem wręcz przeciwnikiem chrześcijaństwa, sam wyznaję poganizm i jestem z tego dumny. Dopiero wskutek zupełnego odrzucenia chrześcijaństwa nabędzie lud niemiecki zwartości, której potrzebuje i której byłby potrzebował w ciężkich chwilach 1918 roku”. Hitler przez długi czas udawał przed opinią publiczną pobożnego chrześcijanina, ale kilka tygodni po przejęciu władzy, w 1933 roku, przed Rauschningiem wyznawał: „Tak! Jesteśmy barbarzyńcami. Chcemy nimi być! To bardzo chwalebny tytuł. To my odmłodzimy świat. Ten świat jest na krawędzi katastrofy!”.

Prawie sto lat przed dojściem Hitlera do władzy, w 1835 roku, poeta romantyczny Heinrich Heine, w swojej książce „Z dziejów religii i filozofii w Niemczech” napisał: „Chrześcijaństwo – i jest to najpiękniejszą jego zasługą – okiełznało nieco tę brutalną germańską żądzę walki, nie potrafiło jej jednak zniszczyć i gdy kiedyś rozpadnie się trzymający ją na wodzy talizman krzyża, wówczas znów ze szczękiem oręża zerwie się z uwięzi dzika furia dawnych wojowników, ślepy szał berserkerów, o którym tyle śpiewają i tyle snują opowieści nordyccy poeci. Ów talizman jest już spróchniały i nadejdzie dzień, w którym żałośnie się rozsypie. Wtedy powstaną z gruzów zapomnienia dawni kamienni bogowie i zetrą sobie z oczu tysiącletni kurz, a Thor rzuci się przed siebie ze swym olbrzymim młotem i w pył rozniesie gotyckie katedry. (…) i jeśli kiedyś usłyszycie huk, jakiego nigdy jeszcze nie słyszano w dziejach świata, wiedzcie: oto niemiecki grzmot dotarł wreszcie do swego celu. Na ten dźwięk orły będą spadać z wysokości, a lwy w najdalszych zakątkach afrykańskich pustyń podwiną ogony i ukryją się w swych królewskich jaskiniach. Odbędzie się w Niemczech spektakl, w porównaniu z którym francuska rewolucja wyda się beztroską idyllą. (…) I ta godzina nadejdzie. Niczym na stopniach amfiteatru narody zgromadzą się wokół Niemiec, by oglądać wielkie zmagania”. I tak się rzeczywiście stało za sprawą Hitlera, który wypuścił germańskiego berserkera, dzikiego i strasznego ludobójcę. Był to powrót do barbarzyństwa i pogaństwa, naruszenie podstaw chrześcijańskiej kultury i cywilizacji przez odrzucenie jej praw, w tym najważniejszego przykazania miłości bliźniego. Wciąż niełatwo pojąć, jak to się stało, że nowoczesne, rozwinięte i kulturalne społeczeństwo w sercu Europy, jakim były Niemcy, ogarnęło zbiorowe szaleństwo czy – jak podkreślał Jan Paweł II – wręcz bestialstwo.

Zaraz po wojnie przeważało stanowisko, że wyłączną winę za to, co się stało, ponosi Hitler, że to on, dzięki swoim wyjątkowym, wprost demonicznym zdolnościom, uwiódł Niemców i prowadząc ich do wielkości, przywiódł do zguby. Przeciwny pogląd, obecny przez lata w historiozofii komunistycznej, głosił, iż Hitler był tylko elementem pewnej struktury, a wpływ na wydarzenia miał niewielki. Decydujące były bowiem czynniki gospodarcze i społeczne. Propaganda komunistyczna przedstawiała wodza Trzeciej Rzeszy jako agenta imperializmu niemieckiego i marionetkę burżuazji.

Hitler był przywódcą charyzmatycznym, a to oznacza, że miliony ludzi wierzyły w jego niezwykłość oraz w to, że to właśnie on został wybrany, aby spełnić dziejową misję wprowadzenia Niemiec na należne im miejsce w historii. Hitler nie narzucił społeczeństwu swojej władzy. Co prawda, nie zdobył jej w powszechnych wyborach, ale otrzymał ją jako kanclerz mianowany tak, jak jego poprzednicy, od politycznych elit, w ramach istniejącego systemu politycznego. Niemcy upokorzeni traktatem wersalskim po pierwszej wojnie światowej, pogrążeni w kryzysie nie tylko gospodarczym, ale może przede wszystkim duchowym, tęsknili za jednością, odrodzeniem narodowym i wodzem-zbawcą. Hitler spełniał te oczekiwania. Nie osiągnąłby też swojej pozycji i celów bez finansowej pomocy, której źródłem były niemieckie kartele wspierane kapitałem międzynarodowym, głównie amerykańskim.

Narodowy socjalizm był ideologią dającą nadzieję na wybawienie z kryzysu. Odwoływał się do romantycznego pojęcia narodu (niem. volk) rozumianego o wiele szerzej niż tradycyjnie. Volk miał duszę, był nierozerwalnie złączony z naturalnym otoczeniem, jego członkowie stanowili jedność, a ponieważ należeli do najlepszej rasy aryjskiej, ludzi światła, byli powołani do rządzenia światem. Zachowanie czystości rasy prowadziło do niebezpiecznych wynaturzeń – stosowania eugeniki, czyli doskonalenia cech dziedzicznych rasy i eliminacji przez sterylizację, aborcję czy eutanazję ludzi niespełniających kryteriów krwi. Hitler (podobnie zresztą Lenin i Stalin), był – jak pisał historyk Paul Johnson – „doskonałym praktykiem głównego występku XX wieku: inżynierii społecznej, wedle której istoty ludzkie można przerzucać łopatą, jak cement”. Panowanie nad światem miało się urzeczywistnić w walce, dzięki której Niemcy zdobyłyby przestrzeń życiową na Wschodzie i wyeliminowały główne zagrożenie, jakie nazizm widział w Żydach. Antysemityzm hitlerowski doprowadził do „ostatecznego rozwiązania”, czyli Holokaustu. Nazizm, podobnie jak komunizm, i wprowadzone przez nie reżimy zbudowały państwo totalitarne – ingerujące we wszystkie dziedziny życia społecznego, gospodarczego, kulturalnego i osobistego. Przy pomocy terroru – całkowitej pogardy dla jednostki, nieliczenia się z prawami, zasadami, godnością i wartością życia ludzkiego – państwo sprawowało absolutną kontrolę nad najbardziej prywatnymi sferami życia. Zwieńczeniem projektu Hitlera była wojna totalna, w której bestialstwo osiągnęło swoje apogeum.

Ruchy polityczne, takie jak faszyzm, nazizm czy komunizm nazywa się świeckimi religiami, gdyż ich podstawą jest wiara w ideologię, którą państwo wyznaje i żąda od społeczeństwa całkowitego oddania. Ideologie te, odrzucające tradycyjne wartości, a przeniknięte złem, obiecywały wybawienie na ziemi. Jeszcze przed wojną, w 1938 roku niemiecki filozof historii, katolicki intelektualista Eric Voegelin opisywał narodowy socjalizm jako duchową chorobę ludzkości.

Siedemdziesiąt lat po zakończeniu drugiej wojny światowej Europa znów przeżywa duchowy kryzys. Już w 2004 roku, niemiecki historyk i publicysta Michael Hesemann w „Religii Hitlera” pisał, że „doczesna oferta konsumpcji i liberalistycznego, hedonistycznego ‘społeczeństwa zabawy’ nie wystarcza, by zaspokoić pierwotną człowieczą potrzebę duchowości. Zradykalizowany fundamentalizm islamski w swym fanatycznym odłamie jest tylko odpowiedzią na duchową nędzę Zachodu. Jedynie społeczeństwo, które przyznaje się do swej religijnej tożsamości, jest wystarczająco silne, by obronić się przed takimi atakami”. Europa jednak wciąż lekceważy płynące z przeszłości ostrzeżenie, o konsekwencjach odcinania chrześcijańskich korzeni, a właśnie jedną z nich był narodowy socjalizm.

Joanna Wieliczka-Szarkowa

Powyższy tekst stanowi wstęp do najnowszej książki Joanny Wieliczki-Szarkowej „III Rzesza – zbrodnia bez kary” (Wydawnictwo AA, Kraków 2015)