Polska – ZUS do przerwy 0:1 – historia systemu emerytalnego w Hongkongu

Przez długi okres czasu zastanawiałem się, czy ów artykuł będzie się nadawać na stronę Centrum Studiów Polska-Azja, ale koniec końców stwierdziłem, że sytuacja tego wymaga!! Dzisiejszym tematem będzie przymusowy system emerytalny, z tym wyjątkiem, że pominiemy konwulsje naszego rodzimego systemu i wybierzemy się na wycieczkę do … ( no właśnie gdzie).


Naszą przygodę zaczniemy w Hongkongu, który nie przez przypadek znajduje się na pierwszym miejscu w indeksie wolności gospodarczej. Ta była kolonia brytyjska do ostatniego tchu broniła się przed ideą przymusu emerytalnego, walka byłą zacięta, a co gorsza przegrana. Jeszcze za rządów Brytyjczyków, a dokładniej gubernatora Chrisa Pattena próbowano namieszać, lecz wtem na horyzoncie pojawił się nieoczekiwany sprzymierzeniec w osobie głównego przedstawiciela Chińskiej Partii Komunistycznej w Hongkongu Pana Zhou Nan’a, który ostro potępił działania Brytyjczyków, a ów wymysł nazwał „kosztownymi ideami euro-socjalizmu” i tak pierwsza batalia w roku 1995 została wygrana.
Jednak oblężenie legislacyjne nie zostało powstrzymane i tak od 1998 były ciągłe prowadzone działania w celu zaimplementowania nowego systemu. MPF zaczął działać w grudniu 2000 roku i tak miliony indywidualnych decyzji zostało zastąpione jednym planem w imię poprawy jakości życia. Na szczęście w systemie pojawiła się furtka dla prywatnych pracowniczych programów emerytalnych, które otrzymały od MPFA świadectwa zwolnienia, a które istniały już przez rokiem 2000. Nawet dzisiaj czyli 10 lat po reformie prawie 15 % wszystkich ubezpieczonych dalej należy do tych prywatnych ustanowionych programów pracowniczych, a tylko 71 % należy do samego MPF.
Na szczęście system istniejący dzisiaj w Hongkongu dalece różni się od tego, który znamy w Polsce. Wszystko opiera się na prywatnych funduszach emerytalnych, które muszą otrzymać od MPFA zgodę na działanie na rynku. I tak na liście można odnaleźć takie fundusze jak : AXA China Region Trustees Ltd. , HSBC Provident Fund Trustee Ltd., ING Pension Trust Ltd oraz inne mniej lub bardziej znane.
System ten można określić jako mix dwóch innych dobrze nam już znanych systemów czyli chilijskiego oraz kanadyjskiego. Wybranym elementem systemu kanadyjskiego jest to, że emerytury będą na niskim poziomie, ale to samo z siebie wynika z niskich składek, które są przekazywane do funduszy emerytalnych. Taka emerytura ma zapewnić minimum, a reszta będzie zależeć już od nas, kto i ile dozbiera sobie dobrowolnie. Różnica pomiędzy tym co mamy w Hongkongu, a tym co w Kanadzie jest zasadnicza, państwo nie gwarantuje minimum dla wszystkich, a tak właśnie jest w Kanadzie, gdzie istnieją podobne do polskiego systemu trzy filary.
Z systemu chilijskiego zapożyczono model prywatnych funduszy emerytalnych, które inwestują nasze składki. Z tą różnicą, że model chilijski przewiduje, że emerytury będą na wysokim poziomie bez konieczności dozbierania pieniędzy przez zainteresowanego.
Wchodząc głębiej w system można zauważyć, że istnieje podział na 4 kategorie:
a) osoby otrzymujące wynagrodzenie dzienne
b) osoby otrzymujące tygodniówki
c) osoby otrzymujące pensje miesięczne ( zwykły etat)
d) własna działalność gospodarcza
a) osoby otrzymujące wynagrodzenie dzienne  w (HK$)

 
 
 
 
 
 
 
b) osoby otrzymujące tygodniówki w (HK$)

 
 
 
 
c) osoby otrzymujące pensje miesięcznie w(HK$)
Zwykłym pracownikiem na etacie można nazwać osobę, która przepracowała min. 60 dni lub więcej. W takim przypadku dwie strony i pracodawca i pracownik są zobowiązani do wpłacenia 5 % przychodu pracownika. Pracownicy otrzymujący miesięcznie mniej niż 5000 HK$ (485 euro kurs z dnia 04.01.2011) są zwolnieni z przymusu wpłacania 5% na rzecz swojej przyszłej emerytury, lecz obowiązek ten dalej ciąży na pracodawcy. Dla pracowników zarabiających więcej niż 20 000 HK$ wprowadzono maksymalny pułap składki czyli miesięcznie 1000 HK$. ( 97euro)
d) własna działalność gospodarcza
Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą podlegają tym samym zapisom co osoby na etacie. Również przeznaczają 5% swoich przychodów oraz podlegają tym samym limitom. W przypadku przychodów poniżej 5000 HK$ są zwolnione z opłacania składki emerytalnej oraz przekraczając próg 20 000 HK$ podlegają maksymalnej miesięcznej składce 1000 HK$.
System wydaje się dość przejrzysty i to samo tyczy się też kar, które grożą za próby ominięcia przepisów. Jeśli pracodawca nie będzie odprowadzać składek na ubezpieczenie emerytalne, może mu grozić kara więzienia do 3 lat lub 350 000 HK$. W przypadku osób prowadzących własną działalność gospodarczą jest to 50 000 HK$ lub 6 miesięcy więzienia, ale każde podobne wykroczenie będzie karane 100 000 HK$ oraz 12 miesiącami pozbawienia wolności za każdy wyrok skazujący.
Świadczenia zaczną być wypłacane w wieku 65 lat dla obojga płci, ale istnieje możliwość wcześniejszego otrzymania swojej emerytury od 61 roku życia jeśli :
1.      osoba jest niezdolna do wykonywania swojego zawodu
2.      w przypadku śmierci współmałżonka
3.      wyjazdu poza granicę autonomicznego rejonu ChRL
4.      Saldo konta przez ostatnie 12 miesięcy było niższe niż 5000 HK$
Przyjrzyjmy się teraz nieco bliżej samym funduszom emerytalnym. Większość funduszy posiada zróżnicowane programy inwestycyjne tak, aby każdy klient mógł znaleźć coś odpowiedniego dla siebie. Aby informacja dla klienta była pełna w większości co kwartał są podawane dane odnośnie osiągnięć każdego z funduszy. Zadbano także o wskaźnik ryzyka oraz skład portfela inwestycyjnego z dokładnym opisem jaki procent oraz jaka kwota jest przeznaczana na konkretne inwestycje tak, aby decyzja przyszłego emeryta była przemyślana i oparta o dokładną wiedzę każdego z funduszy. Oczywiście tak samo jak z OFE w Polsce istnieje możliwość zmiany funduszu oraz przenoszenia własnego kapitału.
A teraz dla przykładu wejdziemy głębiej do dwóch z przypadkowo wybranych funduszy emerytalnych, aby nie zachodziło żadne podejrzenie, że piszący artykuł jest stronniczy i preferuje konkretne produkty konkretnych funduszy emerytalnych. Przejrzyjmy dwie oferty jedną stanowi produkt : Bank of Communications Trustee Ltd, a drugą HSBC Provident Fund Trustee HK Ltd.
1)      Bank of Communications Trustee Ltd.
W swojej ofercie posiada następujące programy emerytalne:
BCOM MPF Conservative Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 0,25 %, a portfel inwestycjijny w 93,2 % składa się z depozytów bankowych w takich bankach jak : Shanghai Commercial Bank, The Bank of East Asia, China Construction Bank, ICBC etc.etc. oraz w 6,8 % w obligacje „HK Government bond”
BCOM Guaranteed Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 4,05 %, a portfel składa się z 67,8 % z obligacji, 11,2 % depozytów bankowych, 19,8 % akcji oraz  1,2 % z certyfikatów depozytów
BCOM Stable Growth Fund, gdzie składnik ryzyka wynosi 12,32 % , a portfel składa się w 38,4 % obligacji, 16,1% ackji firm z HK, 15,1 % akcji firm z Japonii, 12,3 % akcji firm z USA, 6,7% akcji firm z Europy oraz innych, można tutaj znaleźć takie perełki jak China Mobile 0,8 %, Samsung Electronics Co Ltd 0,8 %, oraz US Treasury Note/Bill.
Łącznie w swojej ofercie BoC posiada 9 różnych programów emerytalnych z różnym wskaźnikiem ryzyka oraz z różnym składem portfela inwestycyjnego.
A teraz przechodzimy do naszego drugiego przypadkowo wybranego MPF.
2)      HSBC Provident Fund Trustee HK Ltd.
– Balanced Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 18,49 %, a portfel składa się w 22,3 % z bonów skarbowych różnych państwa, 28,4 % stanowią akcje firm z HK, 12,2 % akcje firm z Europy, 7,5 % akcji firm z Japonii, 14,6 % akcji firm z USA oraz innych.
– Hang Seng Index Tracking Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 30,36% i jak sama nazwa wskazuje składa się z akcji firm notowanych na giełdzie w Hongkongu.
– Guaranteed Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 3,08 % a portfel składa się w 50,6 % z HKD bonds, 24 % z USD bonds, 20 % depozytów bankowych oraz innych.
– North America Equity Fund, gdzie wskaźnik ryzyka wynosi 22,57 %, a portfel składa się z takich pozycji jak : Health Care, Consumer Services, Consumer goods, Basic materials, Industrial, Oil & gas, Technology, cash & others, a dokładniej przyglądając się widzimy :
JP Morgan, IBM, Apple, Google, Exxon Mobile, AT&T i inne.
Łącznie w swojej ofercie HSBC posiada aż 17 różnych programów emerytalnych.
Warto też dodać, że wartość aktywów netto wszystkich funduszy MPF wyniosła 300 miliardów $. (stan na 31.12.2009).
Jednak trzeba zastanowić się, dlaczego takie rozwiązania systemowe znalazły poparcie w Hongkongu?! Dobrowolny system emerytalny oparty o prywatne inwestycje lub o emerytalne programy pracownicze przynosił bardzo dobre efekty. Dane empiryczne nie pozostawiają złudzeń – mniej niż 3 % wszystkich emerytów pisało podania o przyznanie pomocy socjalnej (o taką pomoc można składać wnioski). Widać rada ekonomiczna Hongkongu przestraszyła się ilością urodzeń i długością życia swoich obywateli. Statystycznie na jedną kobietę w wieku rozrodczym przypada 0,94 dziecka, co jest nawet gorszym wynikiem niż w wielu państwach Unii Europejskiej.
Co gorsza długość życia przeciętnej kobiety w HK wynosi 84 lata, a dla mężczyzny wiek ten wynosi 79 lat. Pod tym względem Hongkong plasuje się na 6 miejscu zaraz za Singapurem oraz Japonią (dla porównania dla Polski jest to  w przypadku kobiet 79, a w przypadku mężczyzn 71 lat).
Jednak patrząc na całą sytuację z punktu widzenia dnia dzisiejszego poprzedni system był i jest stabilny.
Większość z dzisiejszych emerytów to osoby, które nie uczestniczyły w systemie MPF, a dobrowolnie zbierały na swoją emeryturę. To te osoby decydowały, w jaki sposób zadbają o swoją przyszłość i widać to poskutkowało. Warto też zwrócić uwagę na tradycyjne relacje rodzinne pomiędzy społecznością zamieszkującą Hongkong jak i inne rejony Azji.
Tutaj wiele rodzin jest wielopokoleniowych i osobiście znam osoby, które mieszkają ze swoimi rodzicami, którzy w obecnym czasie są już na emeryturze i pomagają w wychowywaniu swoich wnuków. Jest to czymś naturalnym i nie mówimy tutaj o problemach z kupnem mieszkania chociaż i takie tutaj występują. Jak widać inwestycje to nie tylko złoto, fundusze inwestycyjne, ale także i dobrze wychowane dzieci, a w Hongkongu ta reguła się potwierdza!! U wielu młodych ludzi widać zapał do nauki, a sama statystyka wskazuje nam, że w Hongkongu średnia IQ jest wyższa niż w innych częściach świata. Pod tym względem Hongkong jest na pierwszym miejscu ze średnią 107 punktów, dla porównania średnia ta dla Niemców wynosi 101 punktów, a dla Polaków 99.
Jedno z bardziej sensownych wyjaśnień tego problemu emerytalnego można znaleźć w pracach J. M. Buchanana, a konkretnie w pracy o hipotezie lewiatana – rozrost instytucji publicznych oraz coraz to większych wydatków budżetowych, które w pewnym momencie nie pozostawiają jednostce żadnego wolnego wyboru w dokonywaniu decyzji o przyszłości swojej oraz swoich dzieci.
Adam Izydorczyk
Artykuł ukazał się pierwotnie na stronie Centrum Studiów Polska-Azja. Dziękujemy p. Adamowi Izydorczykowi za udostępnienie go portalowi Prokapitalizm.pl