Żebracza mentalność

Pozytywnie zaskoczył mnie prof. Winiecki artykułem  Cudze pieniądze i dobrze znane postawy.., gdyż większość ekonomistów ma raczej na oku wspieranie pomysłów rządzących elit „niezależnymi” ekspertyzami, niż krytyczną analizę efektów ich działań. Po czasie mój zachwyt, zaczął ustępować uczuciu pewnego niedosytu.
Bo roszczeniowa postawa studenta informatyki z czegoś wynika. Musi mieć ona oparcie w wiedzy (może nie do końca uświadomionej) o mechanizmach awansu społecznego. O tym co w realnej warstwie sprawia, że odnosimy sukcesy, najpierw jako uczniowie potem studenci a na końcu pracownicy w wybranym zawodzie. Ostatnio w mediach powielane są wyniki badań nad karierą ludzi o ponadprzeciętnym ilorazie inteligencji. Z faktu, iż w grupie tzw. ludzi sukcesu dominują ludzie o przeciętnej inteligencji wyciągnięto wniosek, że tylko intensywna praca (wyliczono precyzyjnie ponad 10 tyś godzin) może być ukoronowana sukcesem. Ale z tych samych faktów można z powodzeniem wnioskować, że we współczesnych zbiurokratyzowanych społeczeństwach nie ma miejsca dla wybitnych jednostek. Inteligentny podejmuje optymalne wybory, osiąga maksimum zadowolenia przy minimalnych kosztach psychicznych (chronią to co mają najcenniejszego), co niekiedy prowadzi do ucieczki  w izolację  – symptomatyczny jest tu przypadek Perelmana wybitnego matematyka, który nie odebrał milionowej nagrody za dowód hipotezy Poincare . Już w latach 60-tych utajniono w Stanach Zjednoczonych  badania IQ wysokiej kadry oficerskiej w wojsku bo wyniki były znacznie poniżej średniej. Szkoda, że nie przeprowadzono analogicznych badań wśród profesorów, byłby to znakomity sprawdzian  wiarygodności testów lub naukowców.
Na gruncie elementarnej wymiany, odnoszę większą korzyść gdy dokonuję jej z osobą inteligentną, kompetentną, pasjonującą się tym co robi – będzie to zawsze produkt wyższej jakości za mniejszą cenę. Innymi słowy wybitni w drodze wymiany poprawiają sytuację innych, nie są zagrożeniem lecz dobrodziejstwem tym cenniejszym, że bardzo rzadkim. Również my przy odrobinie wysiłku możemy odkryć w sobie szczególne rzadkie zdolności poszukiwane na rynku, a przynajmniej znaleźć sobie takie zajęcie któremu oddamy się z autentycznym zapałem. Wyobraźmy sobie, że każdemu z nas kazano by wykonywać zawód, do którego nie mamy żadnych predyspozycji, a tak się często dzieje gdy rodzice planują karierę swych pociech pod kątem układów i koligacji rodzinnych. W ten sposób tworzą się sitwy, składające się z niekompetentnych cyników, kierujących się jedyną niewzruszalną dewizą bronić swego i swoich za wszelką cenę (mnożenie samorządów zawodowych, koncesji, stopni specjalizacji, uprawnień) . W miejsce zasady równości każdego wobec prawa, wkroczył schizofreniczny egalitaryzm, który nie dostrzega sprzeczności w wyrównywaniu szans za pomocą nierównego traktowania jednostek. Tak więc obniża się poziom kształcenia zdolnych by umożliwić naukę mało zdolnym, wprowadza się obowiązkowe kontyngenty naboru  kobiet,  przedstawicieli ras, niepełnosprawnych nie licząc się z negatywnymi skutkami społecznymi i gospodarczymi.
A jakie jest doświadczenie, już kilku pokoleń, Polaków na „własnym”?.
Od zakończenia wojny, ubeckie sito przez lata wypłukało z warstwy inteligenckiej ludzi z charakterem, niezłomnych a inteligentnych. Walka o przetrwanie przerodziła się z czasem w nepotyzm i bezwzględną obronę pozycji okupionej często utratą własnej godności. Pokaleczone „elity” tworzą klimat lęku przed zmianą, przed ryzykiem związanym z rywalizacją. Całe pokolenia żyją w przeświadczeniu, że nic albo prawie nic od nich nie zależało, a pomyślność uwarunkowana jest przynależnością do wpływowej sitwy.
Poczucie wolności i własnej wartości buduje się we współzawodnictwie, w działaniu, ale tylko wtedy gdy wszyscy uczestnicy stosuję się do uznanych reguł. Rośnie ono wraz z naszymi sukcesami gdy mamy świadomość że jest to wynik naszych i tylko naszych starań. Ojciec opowiadał mi o reakcji dziadka na propozycję obdzielenia go ziemią z parcelacji hrabiowskiego majątku. Ten prosty galicyjski chłop z dumą odpowiedział, że stać go na zakup ziemi i nie potrzebuje łakomić się na cudze. Był dumny z tego co osiągnął ciężko pracując. Poczucie swojej niezależności i wartości budował na pracy.
Świat zapomniał o tym, że wartość pieniądza ulokowana jest wyłącznie w  szczególnych, wyrafinowanych wytworach  naszej pracy, i aktualna indywidualna ocena użyteczności oferty dokonywana przez nas wszystkich sprawia, że góra tej makulatury jest mniej lub bardziej pożądana jako środek do ich nabycia. Histeria wokół banków jest przejawem dewiacji jakiej uległy społeczeństwa. Zarówno handlowcy jak i banki to tylko pośrednicy. Pierwsi przemieszczają towary w przestrzeni, drudzy w czasie, pobierając prowizję za usługę. W obu przypadkach nie zmienia się ilość dóbr tylko ich rozkład, co wpływa jedynie na ceny – handel je obniża, zaś kredyty zwiększają  je po ich udzieleniu a zmniejszają przy spłacie (wyjątkiem są kredyty na rentowne inwestycje produkcyjne). Nie widzę więc powodu dla którego banki zasługują na szczególne traktowanie.
Sugestia prof. Winieckiego, iż postawa roszczeniowa młodych jest wynikiem nieznajomości ekonomii, kieruje naszą uwagę na niedostatki kształcenia. A to tylko zamazuje obraz dokonanych spustoszeń mentalnych. Ci ludzie z „mlekiem matki” wyssali przekonanie, że całe opowiadanie o wolnym rynku, etyce kupieckiej, awansie zawodowym to bajeczki dla naiwnych, liczy się pierwotna atawistyczna  reakcja; łap wszystko co jest w zasięgu twoich rąk i trzymaj, to może przeżyjesz.
Wojciech Czarniecki